Wielkanoc we Włoszech

Włochy to kraj, który od kilkunastu wieków jest centrum Kościoła rzymsko-katolickiego. Nic zatem dziwnego, że wiara katolicka w ogromnym stopniu ukształtowała włoską obyczajowość i kulturę. Znajduje ona swój wyraz między innymi w wielkiej pobożności Włochów, wspaniałej architekturze i sztuce, a także w świątecznym kalendarium oraz ludowych tradycjach i zwyczajach. Obchody polskich świąt są podobne do włoskich, ponieważ wywodzą się z tego samego źródła. Nietrudno jednak dostrzec różnice, które odzwierciedlają historię i kulturę obu narodów.

Tradycje Wielkiego Tygodnia

Święta Wielkiej Nocy są w wymiarze religijnym identyczne we Włoszech i Polsce. Czterdziestodniowy okres Wielkiego Postu poprzedza liturgie Triduum Paschalnego, sprawowane w okresie Wielkiego Tygodnia. Wielki Post jest czasem pokuty i modlitw, przygotowujących do obchodów misterium męki i zmartwychwstania Chrystusa. Jest to czas wyciszenia i wyrzeczeń, znajdujących swój wyraz między innymi w dochowaniu nakazu powstrzymania się od spożywania potraw mięsnych, czyli przestrzegania postu jakościowego. O tym, jak zachowywano Wielki Post w dawnej Polsce, możemy dowiedzieć się z księgi liturgii Kościoła, opracowanej pod redakcją Ks. Franciszka Marlewskiego.

Triduum Paschalne rozpoczyna się wieczornym nabożeństwem nazywanym Mszą Wieczerzy Pańskiej, sprawowanym w Wielki Czwartek. Nie jest to ofiara eucharystyczna, ale wspomnienie Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ofiarował Bogu Ojcu swoje ciało pod postaciami chleba i wina, ustanawiając w ten sposób dwa sakramenty – kapłaństwo i Eucharystię. Msza Wieczerzy Pańskiej nie kończy się błogosławieństwem i rozesłaniem, ale pozostaje otwarta. Kontynuowana jest w Wielki Piątek. Pamiątką pojmania i uwięzienia Jezusa jest obrzęd przeniesienia Najświętszego Sakramentu do kapicy adoracji, nazywanej zwyczajowo “ciemnicą”.

Wielki Piątek to czas wielkiej powagi, skupienia oraz ścisłego postu jakościowego i ilościowego. Rozpoczyna się adoracją Najświętszego Sakramentu, a najważniejszym wydarzeniem tego dnia jest liturgia Męki Pańskiej, upamiętniająca drogę krzyżową i męczeńską śmierć Chrystusa.

Wielka Sobota to trwanie przy grobie Pańskim oraz rozważanie ofiary, którą Chrystus złożył za nas, otwierając nam drogę do zbawienia. W tym dniu nie sprawuje się Mszy świętej. Jest to czas modlitwy, a także przygotowywania potraw na wielkanocną niedzielę i poniedziałek. W Polsce rozpowszechniony jest zwyczaj święcenia wielkanocnych jaj, pisanek, chleba, białej kiełbasy i innych potraw, czyli „święconek”. We Włoszech ten zwyczaj nie jest praktykowany.

Niedziela Wielkanocna to dzień wielkiej radości ze Zmartwychwstania Pańskiego, będącego dla nas obietnicą wiecznego szczęśliwego życia. Sobotnia liturgia wigilii paschalnej, do której należy obrzęd święcenia wody i ognia, rozpoczyna się po zmroku i formalnie należy już do Niedzieli Zmartwychwstania. Tradycyjnie, według żydowskiego systemu dat, niedziela rozpoczyna się już w sobotę po zachodzie słońca. Uroczystości wigilii paschalnej kończy procesja rezurekcyjna z Najświętszym Sakramentem, trzykrotnie okrążająca kościół. Najczęściej celebrowana jest o świcie, bezpośrednio przed pierwszą niedzielną Mszą świętą. Liturgia wigilii paschalnej jest najważniejszym wydarzeniem liturgicznego roku, upamiętniającym powstanie Chrystusa z martwych oraz jego wezwanie do powszechnego udziału w Jego triumfie nad grzechem i śmiercią.

Wielkanoc w Polsce i we Włoszech

Polskie zwyczaje wielkanocne wyróżniają się palmami, pisankami, święconkami, śmigusem-dyngusem oraz wieloma innymi ludowymi zwyczajami, których nie spotkamy we Włoszech. W dawnej Polsce msze rezurekcyjne odprawiane były o północy, a zmartwychwstanie Chrystusa ogłaszały o poranku kościelne dzwony. Strzelano jednocześnie ze strzelb, petard i moździerzy, aby cały świat budzić do życia, a także zmarłym ogłosić zmartwychwstanie. Takie zwyczaje utrzymują się do dziś w niektórych, przywiązanych do katolickiej tradycji, zakątkach Polski – zwłaszcza na Podlasiu i w Małopolsce.

Święcenie wielkanocnych pokarmów na wsi w dawnej Polsce (foto: Muzeum Historii Polski)

W polskiej tradycji, cała rodzina zasiada do uroczystego wielkanocnego śniadania, bezpośrednio po porannej rezurekcji. We Włoszech natomiast zwyczaju wielkanocnych śniadań nie ma. Celebrowanie Niedzieli Zmartwychwstania odbywa się przy uroczystym obiedzie, w którym uczestniczy cała włoska rodzina. Nie obchodzi się również lanego poniedziałku, który nazywany jest tam Lunedi dell Angelo, (Poniedziałkiem Anioła) lub Pasquetto (Poniedziałkiem Wielkanocnym). W tym dniu organizowane są wycieczki za miasto oraz pikniki z grillowaniem i zabawami na świeżym powietrzu.

Typowy włoski wielkanocny obiad (foto: The Spurce Eats)

Włoski wielkanocny obiad to obficie zastawiony stół. Podobny jest do zwykłych niedzielnych obiadów, ale wyróżnia go większe urozmaicenie. Rozpoczyna się od przystawki, w której serwowane są wędliny, sery i tort Pasqualina (słone ciasto nadziewane boćwiną, karczochami, serami Rikotta i Parmezani oraz jajkami i surowym bobem). Drugie danie to Pasta, czyli makaron podawany z sosem typowym dla danego regionu. Czasami podawana jest także skremowana zupa warzywna. Danie główne to przede wszystkim baranina, jagnięcina lub koźlęcina, do której dodawana jest zielona sałata oraz gotowane, zapiekane lub grillowane warzywa. Następnie podawane są owoce i desery, a wśród nich czekoladowe jaja i inne słodkości.

Szczególne miejsce na włoskim wielkanocnym stole zajmuje ciasto Colomba, czyli Gołębica symbolizująca pokój i radość. Najsłodszym symbolem Świąt Wielkanocnych jest Pasteriera napolitana, czyli rozmaite zestawy słodkich ciasteczek. Na wspomnienie zasługuje także drożdżowa babka aromatyzowana skórką pomarańczy, z chrupkim wierzchem posypanym granulowanym lukrem i orzechami. Na zakończenie obiadu podawana jest kawa oraz mały kieliszek mocnej nalewki, która pomaga w trawieniu.

Włoskie i polskie potrawy wielkanocne (foto: Magda Brudnowska-Sorice, Blog “La grande e la piccola cuoca”)

Zestaw dań serwowanych w czasie wielkanocnego obiadu jest w każdym włoskim regionie inny. Każda prowincja posiada swoje własne, charakterystyczne potrawy. Dla przykładu:

• Piemont – pierożki nadziewane jagnięciną;
• Lombardia – tort ze słonego ciasta, zapiekanego ze szparagami i szynką oraz tort Pasqualina;
• Trentino – pulpeciki z jagnięciny, z jajkiem, Parmezanem, pietruszką i sosem pomidorowym;
• Liguria – słone ciasto francuskie, zapiekane z jajkiem i szpinakiem;
• Lazio – smażone karczochy;
• Puglia – słodkie ciasteczka dekorowane lukrem,
• Calabria – słodkie pierożki-półksiężyce, nadziewane marmoladą z winogron, orzechów i kakao.

Powszechnym symbolem Świąt Wielkiej Nocy w całych Włoszech są gotowane jaja, serwowane na przeróżne sposoby. Nie są one jednak pięknie zdobionymi pisankami tak, jak w naszej polskiej tradycji.

Jaja wielkanocne w formie piskląt autorstwa s. Goretti (foto: Terezjanki)

Wielkanoc u Salwatorianów i Terezjanek na Watykanie

Zbliżającą się Wielkanoc będziemy świętować w rzymskim domu generalnym ojców Salwatorianów na Watykanie już po raz dwudziesty dziewiąty. Jesienią natomiast obchodzić będziemy jubileusz trzydziestolecia naszej obecności i posługi w tym domu. Siostry Terezjanki przybyły do Watykanu w roku 1992 na zaproszenie ojca Edwarda Wanata – ówczesnego przełożonego kurii generalnej Salwatorianów, aby zająć się bieżącą obsługą kurii. Prowadzenie kuchni i obsługa refektarza, to tutaj jedno z naszych podstawowych zadań.

Wielki Tydzień i Święta Wielkanocne przeżywamy razem z ojcami Salwatorianami. W Wielki Czwartek rano, ojcowie uczestniczą w liturgii sprawowanej przez Ojca Świętego w Bazylice Świętego Piotra na Watykanie. Wieczorem natomiast celebrują nabożeństwo Mszy Wieczerzy Pańskiej w kaplicy domu generalnego. Po tym nabożeństwie, podobnie jak we wszystkich kościołach w całym świecie, adorujemy Pana Jezusa w Najświętszym Sakramencie przez następne dwa dni.

W Wielki Piątek, wszyscy obecni w domu generalnym starają się uczestniczyć w nabożeństwie celebrowanym przez Ojca Świętego. Nie zawsze to się udaje, ponieważ nie jest łatwo dostać się w tym dniu do Bazyliki. W trakcie dnia, w kaplicy domu generalnego odprawiana jest Droga Krzyżowa. Kontynuujemy również czuwanie przy symbolicznym grobie Chrystusa i adorację Najświętszego Sakramentu.

Wielka Sobota, tak jak wszędzie, jest dla nas dniem skupienia i modlitwy. Jeśli jest to możliwe, uczestniczymy w wieczornej liturgii wigilii paschalnej w Bazylice Świętego Piotra, a jeśli nie, to włączamy się w liturgię sprawowaną w kaplicy ojców Salwatorianów. W Niedzielę Zmartwychwstania o świcie, uczestniczymy w rezurekcyjnej procesji i porannej Mszy świętej. Zaraz potem przygotowujemy i spożywamy świąteczne posiłki.

W naszej rzymskiej terezjańskiej wspólnocie przywiązane jesteśmy do polskich obyczajów, dlatego wielkanocne śniadanie jest dla nas szczególnie miłą chwilą, w której dzielimy się z siostrami radością Zmartwychwstania i składamy świąteczne życzenia. Wiele wzruszeń dostarcza nam także wielkanocny obiad, który spożywamy wspólnie z ojcami Salwatorianami. Umilamy sobie te chwile wielkanocnymi pieśniami. Międzynarodowy charakter wspólnoty ojców Salwatorianów sprawia, że w przestrzeniach ich rzymskiej kurii przeplatają się zwyczaje z całego świata. Niezależnie jednak od lokalnych kolorytów, istota Wielkiej Nocy w całym świecie jest ta sama.

s. Maria Goretti Rogowska CST

P.S. Polecam świetny zestaw przepisów wielkanocnych autorstwa Magdy Brudnowskiej-Sorice.
Kliknij tutaj lub w obrazek poniżej, aby pobrać e-booka.